• 1
  • 2
  • 3

W cieniu troci i łososi

 W cieniu troci i łososi

autor: Tomasz Kuczyński(Hi Tower)

 

             Praktycznie każdy wędkarz zna cykl życiowy łososiowatych ryb wędrownych. Narybek, który przyszedł na świat w rzekach po pewnym czasie już, jako tzw. smolt spływa do morza by żerować na Bałtyckiej drobnicy. Ryby w słonej wodzie rosną szybko, a następnie po osiągnięciu dojrzałości powracają do rzek by w górnych odcinkach lub małych dopływach odbyć tarło, by dać początek następnemu pokoleniu. Jednak nie tylko trocie i łososie podejmują takie migracje w naszych rzekach. Ten sam cykl życiowy i związane z nim wędrówki podejmują również minogi rzeczne (Lampetra fluviatilis).

               

            Minogi należą do jednych z najbardziej pierwotnej grupy ryb, ze względu na brak dolnej szczęki nazywanych bezżuchwowcami. Ich ciało jest silnie wydłużone, cylindryczne w przekroju i pokryte pozbawioną łusek skórą. Otwór gębowy ma postać okrągłej przyssawki, wewnątrz której znajdują się rogowe ząbki oraz uzębiony „język”. Posiadają tylko dwie płetwy: grzbietową i grzbietowo-ogonową oraz charakterystyczne 7 par otworów skrzelowych. Na świecie znanych jest 39 gatunków minogów, z których zdecydowana większość występuje na półkuli północnej. Brak ich w strefie tropikalnej. Podobnie jak ryby łososiowate są gatunki osiadłe spędzające całe życie w rzekach oraz gatunki dwuśrodowiskowe sprzedające cześć dorosłego życia zerując w morzu. W Polce oprócz minoga rzecznego występują jeszcze trzy gatunki minogów: minóg strumieniowy (Lampetra planeri), minóg ukraiński (Eudontomyzon mariae) oraz sporadycznie spotykany, zawędrowujacy z Morza Północnego minóg morski (Petromyzon marinus).

DSCN0133DSCN0338DSCN0350

               Minóg rzeczny jest gatunkiem dwuśrodowiskowym. Dorosłe osobniki żyją w wodach morskich prowadząc pasożytniczy tryb życia, odżywiając się krwią i limfą ryb. Po ataku minoga na ciele ryb pozostają charakterystyczne, owalne wżery. Po okresie żerowania w morzu, dojrzałe płciowo minogi rzeczne mające najczęściej długość 30-45 cm podejmują wędrówkę tarłową do rzek. Warto tu zaznaczyć, iż minogi w przeciwieństwie do wędrownych ryb łososiowatych nie wykazują instynktu „homingu” i kierują się do rzek wabione źródłem słodkiej wody oraz feromonami wydzielanymi przez żyjące w rzekach ich larwy. Migracja z morza do wód słodkich jest rozłożona na dwa ciągi tarłowe - jesienny trwający od października do grudnia oraz wiosenny od marca do maja. Podczas tej wędrówki minogi zaprzestają odżywiania, a ich układ pokarmowy ulega uwstecznieniu.  Ryby te unikają światła, w związku z tym ich wędrówka w górę rzeki na tarliska odbywa się wyłącznie nocą. Cecha ta zanika podczas samego aktu tarła, które odbywa się w dzień. Tarlaki z ciągu jesiennego zimują w rejonie potencjalnych tarlisk i przystępują do wspólnego tarła razem z osobnikami z ciągu wiosennego. Tarło minogów odbywa się przy temperaturze wody powyżej 10-11°C, co w zależności od warunków w danym roku ma miejsce od końca marca do początku maja. Minogi rzeczne trą się grupowo na podłożu żwirowym, często na tych samych tarliskach, co ryby łososiowate. W substracie dennym wykonują niewielkie zagłębienia, w których następnie składają ikrę. Jednak ich drobne jaja, w niewielkiej części zostają w substracie gniazda. Większość jest wypłukiwana i przykleja się do dna poniżej właściwych tarlisk. Po odbyciu tarła wszystkie minogi giną. Po kilkunastu dniach ze złożonej ikry wylęgają się larwy, których ciało jest bladożółto-szare, a oczy są przykryte skórą, stąd nazywane są „ślepicami”. Larwy minoga rzecznego żyją około 4 lat w rzece, zagrzebane w mule, odżywiając się detrytusem i drobnymi organizmami zwierzęcymi. Po tym okresie, przy długość ich ciała 8-14 cm, przeobrażają się w postać nazywaną macrophthalmią, z w pełni wykształconymi oczami i przyssawką oraz srebrzystymi bokami ciała. W tym stadium minogi rzeczne spływają do morza gdzie zaczynają żerować pasożytując na innych rybach. Jeszcze w XIX wieku, minogi rzeczne docierały do rzek w dorzeczach górnej Odry i Wisły. Był też cenionym obiektem połowów rybackich sięgających, w rejonie Dolnej Wisły nawet do kilkudziesięciu ton dziennie. Jednak głównie z powodu ciągłej zabudowy hydrotechnicznej rzek jak również zanieczyszczeń, zarówno liczebność jak i zasięg występowania minoga rzecznego systematycznie się zmniejszały. Połowy tego gatunku w Polsce zakończyły się w 2004 roku, kiedy objęto ten gatunek ochroną gatunkową. Obecnie rejon jego występowania ograniczony jest do rzek północnej części kraju. Wędrujące na tarło minogi można nadal spotkać w zlewniach Zalewu Szczecińskiego, Zalewu Wiślanego, Dolnej Wisły (poniżej zapory we Włocławku) oraz w większości rzek uchodzących bezpośrednio do Bałtyku.

DSCN0440DSCN1848IMG 20200919 122122

           Minogi rzeczne z racji złożonej biologii, wymagają zróżnicowanych siedlisk w zależności od okresu swojego życia. Najkorzystniejsze warunki do odbycia tarła przez minogi znajdują się najczęściej w górnych odcinkach rzek o charakterze przełomowym, w miejscach płytkich z bystrym nurtem i żwirowym dnem. Podobnie ma to miejsce u ryb łososiowatych i często minogi wykorzystują dokładnie te same tarliska, co trocie i pstrągi. Natomiast larwy żyją w miękkich osadach charakterystycznych dla odcinków rzeki o spowolnionym nurcie np. w zastoiskach i zakolach rzeki. Taki cechy mają najczęściej niewielkie cieki o charakterze wyżynnym. Dlatego najbardziej istotnym dla minogów rzecznych jest drożność ekologiczna, umożliwiająca dotarcie tarlakom z morza do górnych partii dorzecza lub małych dopływów gdzie znajdą dogodne warunki do odbycia tarła i siedliska dla życia ich larw. Należy przy tym zaznaczyć, że minogi rzeczne, nie są tak sprawnymi pływakami jak ryby łososiowate. Co za tym idzie mają małą zdolność do pokonywania wszelkich przeszkód. Zazwyczaj nie są również w stanie skorzystać z istniejących przepławek projektowanych głównie z myślą o rybach łososiowatych. Gromadzą się wtedy w rejonie piętrzeń lub nawet w dolnej części samej przepławki sprawiając mylne wrażenie masowego ciągu. Takie sytuacje maja, co roku miejsce między innymi na przepławkach w Braniewie na Pasłęce czy Darłowie na rzece Wieprzy. Mimo wydawało się nadal licznej populacji wstępującej na tarło do rzek oraz budowy przepławek, a nawet realizowania całych projektów „Błękitnych korytarzy”, na większości rzek nie obserwuje się minogów rzecznych na właściwych dla nich tarliskach w górnych partiach dorzecza. W takich przypadkach wymuszony temperaturą wody rozród odbywa się często w głównym korycie dolnych odcinków rzek, gdzie trudno o optymalne siedliska, a składana ikra oraz larwy są wyjadane przez inne ryby. Pozostając w cieniu troci i łososi minogi rzeczne nadał walczą o przetrwanie.

o mnie
Tomasz Kuczyński - z wykształcenia Oceanograf (biolog morza). Od 2011 roku zawodowo zajmuje się realizacją projektów związanych z badaniami ichtiofauny zarówno na morzu i śródlądziu. Głównie na potrzeby opracowań planów ochrony, inwentaryzacji i ocen oddziaływania strategicznych inwestycji na środowisko, planowania przestrzennego oraz Państwowego Monitoringu Środowiska wykonuje projekty monitoringu krajowych gatunków ryb z II załącznika Dyrektywy siedliskowej jak: minóg rzeczny, parposz i ciosa. Autor i współautor metodyk do oceny stanu ochrony tych gatunków ryb.
Inne artykuły autora